घर फर्केका लडाकूहरु यतिबेला युद्ध र शिविरका कथा भनिरहेका छन् । ती कथाहरू कतिपय रोमाञ्चक छन् भने कतिपय कहालीलाग्दा !
आश्विन १९ -
दस वर्ष सशस्त्र युद्धको मैदान र पाँच वर्ष शिविरको बसाइलाई फर्केर हेर्दा पूर्वलडाकूहरूलाई जिन्दगीको नयाँ परिभाषा खोज्न मन लाग्दो हो । हुन त कुनै बेला दिमागमा संघर्षबाहेक केही नभएका उनीहरूका लागि सहज उत्तर हुन सक्छ, 'जिन्दगी भनेको संघर्ष हो ।' तर, अब के ? शिविर छाडेर कम्तीमा पाँच लाख बुझेर घर फर्केका लडाकूहरूको सायद यतिबेला जिन्दगीको परिभाषा फेरिएको छ ।
कुनै बेला हातमा बन्दुक थियो, दिमागमा संघर्ष र युद्ध, विजय र पराजयबाहेक केही थिएन । यसरी १० वर्ष बितेको पत्तै भएन । त्यसपछि शिविर बसाइ ५ वर्ष भयो । त्यस बेला हातमा सधैं बन्दुक भएन, कहिलेकाहीं ड्युटीमा बस्दा बन्दुक हातमा हुँदा जीवन संघर्ष र सम्झौता बराबरजस्तो लाग्यो । अवकाशमा गएका ९० प्रतिशत लडाकूहरूलाई जिन्दगीको परिभाषा नौलो लाग्न थालेको छ । उनीहरूलाई जिन्दगीको परिभाषा र समय परिस्थिति अनुसार बदलिने रहेछ भन्ने लागेको छ ।
युद्धको मोर्चामा हुँदा मार्नु र मर्नुको दोसाँधमा उभिएर सुदूर भविष्यको सपना देख्नु भनेको कल्पनामा रमाउनु मात्रै थियो । जिते सारा संसार हारे एउटा ज्यान भन्ने उनीहरूको स्कुलिङ थियो । यसरी सयौं लडाकूले ज्यान पनि गुमाए । २०६४ मंसिरमा अस्थायी शिविरमा बस्न थालेपछि उनीहरूका सपना फुल्न थालेका हुन् । अझ भनौं, उनीहरूका व्यक्तिगत सपना अंकुर हुन थालेका हुन् । शिविरमा बस्न थालेपछि बिथोलिएको परिवार संगठित भयो, टुटेका सम्पर्कहरू जोडिए, हुन नसकेकाहरूको विवाह भए । विवाह भएकाहरूका बच्चाबच्ची जन्मे । आदि आदि । युद्धको संसारमा त्यस्तो सपना देख्न कहा पाउनु ? कसैले व्यक्तिगत सपना देखेको खुलासा भयो भने त्यो सपनाको हत्या हुन्थ्यो । वास्तवमा युद्ध भनेको सपनाहरूको हत्यारा भने पनि फरक पर्दैन । युद्धले सपना बाँड्दै सपनाहरूको हत्या गर्दोरहेछ । पूर्वलडाकूहरूले सम्भिmरहेका होलान्, युद्धमा अरू धेरैका सपनाहरूको हत्या गरियो, सँगसँगै आपmना सपनाको पनि हत्या गरियो । हत्या भएका सपनाहरू फर्काउन सम्भव नभए पनि सपना जन्माउन सकिने सम्भावनालाई लिएर उनीहरु घर फर्केका छन् ।
पूर्वलडाकूका २८ वटै शिविरहरू करिब रित्तिइसकेका छन् । त्यहाँ नेपाली सेना र प्रहरीहरू पसेका छन् । समायोजन रोजेका करिब ७-८ प्रतिशत लडाकूहरू आउने जाने गर्छन् । उनीहरू दसैं मानेर तालिममा जानेछन् । सेनाले दिएको जिम्मेवारी बहन गर्नेछन् । धेरै शिविर भग्नावशेष भइसकेका छन् । भग्नावशेष शिविरमा अब ती लडाकूहरू पर्यटक भएर पनि आउने छैनन् । किनकि उनीहरूलाई ती शिविर हेर्न पटक्कै मन छैन । घर र्फकने बेला कतिपय लडाकूले अनुशासन नाघेर शिविरका छाप्रा भत्काए । आक्रोश पोखे । छाप्राका भित्ताहरूलाई बुटले हिर्काउन कुनै संकोच लागेन । किनकि १० वर्षे युद्धका सपना उनीहरूले त्यही छाप्रामा विसर्जन गर्दै नयाँ जीवन सुरु गरे ।
उनीहरूलाई युद्धबाट घर परिवारलाई चिठी लेखेको यतिबेला झलझली सम्झना आइरहेको छ । चिठीमा संसार जित्ने धाक लगाएको भुलेका छैनन् । शिविरमा बस्दा पनि उनीहरूले आफन्तहरूलाई चिठी लेखे । त्यसबेला सिपाही हुने रहर थियो । घर परिवारलाई आश्वस्त पार्दै भनेका थिए, सेना भएर देशको सेवा गरिनेछ । अवकाश पाएका पूर्वलडाकूहरू आफू सेनामा समायोजन नभएकोमा खासै पछुतो नभए पनि घरपरिवारलाई जानेर वा नजानेर ढाँटेकोमा पीर लागेको छ । उनीहरूलाई लागेको छ, युद्धमा धेरै कुरा ढाँट्नुपर्दो रहेछ । पराईलाई मात्र होइन आफन्तलाई पनि ढाँट्नुपर्दो रहेछ । उनीहरू सेनामा होइन, पुनः घर परिवारमा समायोजन भएका छन् । यो समायोजनको सन्तुलन मिलाउन निकै कठिनसमेत भएको छ । अन्ततः उनीहरू समाजमा समायोजन हुनुको विकल्प छैन । समाज भनेको सबैथरी मिलाउने एउटा प्रयोगशाला हो । पूर्वलडाकूहरू त्यही प्रयोगशालामा समायोजन हुँदै छन् ।
पूर्वलडाकूको हातमा चित्त बुझाउने एउटा मात्रै साधन छ, अवकाशबापत पाएको रुपैयाँ -तह अनुसार उनीहरूले ५ देखि ८ लाखसम्म पाएका छन्) । त्यही रकमबाट उनीहरू घर व्यवसाय गर्न थालेका छन् । मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको नेकपा-माओवादीतिर लागेका केही पूर्वलडाकूहरूको सोचाइ भने केही फरक छ । उनीहरू परे फेरि बन्दुक बोक्ने बताउँछन्, उनीहरू पनि आआफ्ना व्यवसायमा भने लागिसकेका छन् । कमान्डरको काम गरेका पूर्वलडाकूहरूले व्यवसायका साथै राजनीतिलाई मुख्य काम बनाएका छन् ।
पूर्वलडाकू कमान्डर प्रकाश जीएमका अनुसार अधिकांश पूर्वलडाकूहरूले राजनीतिका साथै जीविकोपार्जनका लागि व्यवसाय सुरु गरेका छन् । 'धेरैजसोले व्यवसाय गरेका छन्,' उनले भने, 'घर फर्केकाहरू कहीं न कहीं पार्टीसँग जोडिएको खबर हामीलाई छ ।' हाल उनी पूर्व जनमुक्ति सेनाको केन्द्रीय कार्यालयमा कार्यरत छन् । पार्टीले दिने जिम्मामा खट्ने मनस्थिति बनाएका छन् ।
घर फर्केका लडाकूहरू यतिबेला युद्ध र शिविरका कथा भनिरहेका छन् । ती कथाहरू कतिपय रोमाञ्चक छन् भने कतिपय कहालीलाग्दा ! ती कुनै काल्पनिक कथा भने होइनन् । उनीहरूले जे भनिरहेका छन्, उनीहरूले देखेका र भोगेका कथा हुन् । राजनीति कति बांगोटिंगो हुँदो रहेछ भन्ने कुरा पनि उनीहरूले १० वर्ष युद्ध र ५ वर्ष शिविरमा बसेर देखे र भोगे । उनीहरूले जे भोग र देखे, त्यो आफैंमा गजबको राजनीति हो । रगत बगाएर सुरु भएको युद्ध राजधानीको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रमा अध्यक्ष प्रचण्डको एक हस्ताक्षरले समाप्त भएको पनि उनीहरूले देखे । शिविरमा बस्दा सरकारले भरणपोषणका लागि दिएको करोडौं रकम स्वाहा भएको पनि उनीहरूले देखे । उनीहरूमध्ये केहीले आफूलाई भाग्यमा विश्वास नभए पनि असाध्यै भाग्यमानी भएको बताउँछन् भने कसैले असाध्यै अभागी भएको उल्लेख गर्छन् । जस्तोसुकै अवस्थामा पनि भाग्य चम्किने र भाग्य ध्वस्त हुने रहेछ भन्ने प्रमाण हो यो ।
पूर्वलडाकूहरूको परिचय फरिएको छ- पहिले जनमुक्ति सेना, त्यसपछि माओवादी सेनाका लडाकू र हाल घर र्फकने बेला पूर्वलडाकूमा । कुनै बेला गर्वका साथ 'महान् युद्ध' लडेको भन्दै छाती फुलाउनेहरू यतिबेला मनलाई शान्त पार्न निकै धौ-धौ परेको बताउन थालेका छन् । बिथोलिएको मन अझै शान्त हुन केही समय लाग्नेछ । उनीहरूको टेक्ने धरातल अझै स्थिर हुन सकेको छैन । टेक्ने धरातल राजनीति नै खल्बलिएको बेला बिथोलिएको मनको बैठान सहज हुन सक्दैन ।
प्रकाशित मिति: २०६९ आश्विन २० १०:०६
आश्विन १९ -
दस वर्ष सशस्त्र युद्धको मैदान र पाँच वर्ष शिविरको बसाइलाई फर्केर हेर्दा पूर्वलडाकूहरूलाई जिन्दगीको नयाँ परिभाषा खोज्न मन लाग्दो हो । हुन त कुनै बेला दिमागमा संघर्षबाहेक केही नभएका उनीहरूका लागि सहज उत्तर हुन सक्छ, 'जिन्दगी भनेको संघर्ष हो ।' तर, अब के ? शिविर छाडेर कम्तीमा पाँच लाख बुझेर घर फर्केका लडाकूहरूको सायद यतिबेला जिन्दगीको परिभाषा फेरिएको छ ।
कुनै बेला हातमा बन्दुक थियो, दिमागमा संघर्ष र युद्ध, विजय र पराजयबाहेक केही थिएन । यसरी १० वर्ष बितेको पत्तै भएन । त्यसपछि शिविर बसाइ ५ वर्ष भयो । त्यस बेला हातमा सधैं बन्दुक भएन, कहिलेकाहीं ड्युटीमा बस्दा बन्दुक हातमा हुँदा जीवन संघर्ष र सम्झौता बराबरजस्तो लाग्यो । अवकाशमा गएका ९० प्रतिशत लडाकूहरूलाई जिन्दगीको परिभाषा नौलो लाग्न थालेको छ । उनीहरूलाई जिन्दगीको परिभाषा र समय परिस्थिति अनुसार बदलिने रहेछ भन्ने लागेको छ ।
युद्धको मोर्चामा हुँदा मार्नु र मर्नुको दोसाँधमा उभिएर सुदूर भविष्यको सपना देख्नु भनेको कल्पनामा रमाउनु मात्रै थियो । जिते सारा संसार हारे एउटा ज्यान भन्ने उनीहरूको स्कुलिङ थियो । यसरी सयौं लडाकूले ज्यान पनि गुमाए । २०६४ मंसिरमा अस्थायी शिविरमा बस्न थालेपछि उनीहरूका सपना फुल्न थालेका हुन् । अझ भनौं, उनीहरूका व्यक्तिगत सपना अंकुर हुन थालेका हुन् । शिविरमा बस्न थालेपछि बिथोलिएको परिवार संगठित भयो, टुटेका सम्पर्कहरू जोडिए, हुन नसकेकाहरूको विवाह भए । विवाह भएकाहरूका बच्चाबच्ची जन्मे । आदि आदि । युद्धको संसारमा त्यस्तो सपना देख्न कहा पाउनु ? कसैले व्यक्तिगत सपना देखेको खुलासा भयो भने त्यो सपनाको हत्या हुन्थ्यो । वास्तवमा युद्ध भनेको सपनाहरूको हत्यारा भने पनि फरक पर्दैन । युद्धले सपना बाँड्दै सपनाहरूको हत्या गर्दोरहेछ । पूर्वलडाकूहरूले सम्भिmरहेका होलान्, युद्धमा अरू धेरैका सपनाहरूको हत्या गरियो, सँगसँगै आपmना सपनाको पनि हत्या गरियो । हत्या भएका सपनाहरू फर्काउन सम्भव नभए पनि सपना जन्माउन सकिने सम्भावनालाई लिएर उनीहरु घर फर्केका छन् ।
पूर्वलडाकूका २८ वटै शिविरहरू करिब रित्तिइसकेका छन् । त्यहाँ नेपाली सेना र प्रहरीहरू पसेका छन् । समायोजन रोजेका करिब ७-८ प्रतिशत लडाकूहरू आउने जाने गर्छन् । उनीहरू दसैं मानेर तालिममा जानेछन् । सेनाले दिएको जिम्मेवारी बहन गर्नेछन् । धेरै शिविर भग्नावशेष भइसकेका छन् । भग्नावशेष शिविरमा अब ती लडाकूहरू पर्यटक भएर पनि आउने छैनन् । किनकि उनीहरूलाई ती शिविर हेर्न पटक्कै मन छैन । घर र्फकने बेला कतिपय लडाकूले अनुशासन नाघेर शिविरका छाप्रा भत्काए । आक्रोश पोखे । छाप्राका भित्ताहरूलाई बुटले हिर्काउन कुनै संकोच लागेन । किनकि १० वर्षे युद्धका सपना उनीहरूले त्यही छाप्रामा विसर्जन गर्दै नयाँ जीवन सुरु गरे ।
उनीहरूलाई युद्धबाट घर परिवारलाई चिठी लेखेको यतिबेला झलझली सम्झना आइरहेको छ । चिठीमा संसार जित्ने धाक लगाएको भुलेका छैनन् । शिविरमा बस्दा पनि उनीहरूले आफन्तहरूलाई चिठी लेखे । त्यसबेला सिपाही हुने रहर थियो । घर परिवारलाई आश्वस्त पार्दै भनेका थिए, सेना भएर देशको सेवा गरिनेछ । अवकाश पाएका पूर्वलडाकूहरू आफू सेनामा समायोजन नभएकोमा खासै पछुतो नभए पनि घरपरिवारलाई जानेर वा नजानेर ढाँटेकोमा पीर लागेको छ । उनीहरूलाई लागेको छ, युद्धमा धेरै कुरा ढाँट्नुपर्दो रहेछ । पराईलाई मात्र होइन आफन्तलाई पनि ढाँट्नुपर्दो रहेछ । उनीहरू सेनामा होइन, पुनः घर परिवारमा समायोजन भएका छन् । यो समायोजनको सन्तुलन मिलाउन निकै कठिनसमेत भएको छ । अन्ततः उनीहरू समाजमा समायोजन हुनुको विकल्प छैन । समाज भनेको सबैथरी मिलाउने एउटा प्रयोगशाला हो । पूर्वलडाकूहरू त्यही प्रयोगशालामा समायोजन हुँदै छन् ।
पूर्वलडाकूको हातमा चित्त बुझाउने एउटा मात्रै साधन छ, अवकाशबापत पाएको रुपैयाँ -तह अनुसार उनीहरूले ५ देखि ८ लाखसम्म पाएका छन्) । त्यही रकमबाट उनीहरू घर व्यवसाय गर्न थालेका छन् । मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको नेकपा-माओवादीतिर लागेका केही पूर्वलडाकूहरूको सोचाइ भने केही फरक छ । उनीहरू परे फेरि बन्दुक बोक्ने बताउँछन्, उनीहरू पनि आआफ्ना व्यवसायमा भने लागिसकेका छन् । कमान्डरको काम गरेका पूर्वलडाकूहरूले व्यवसायका साथै राजनीतिलाई मुख्य काम बनाएका छन् ।
पूर्वलडाकू कमान्डर प्रकाश जीएमका अनुसार अधिकांश पूर्वलडाकूहरूले राजनीतिका साथै जीविकोपार्जनका लागि व्यवसाय सुरु गरेका छन् । 'धेरैजसोले व्यवसाय गरेका छन्,' उनले भने, 'घर फर्केकाहरू कहीं न कहीं पार्टीसँग जोडिएको खबर हामीलाई छ ।' हाल उनी पूर्व जनमुक्ति सेनाको केन्द्रीय कार्यालयमा कार्यरत छन् । पार्टीले दिने जिम्मामा खट्ने मनस्थिति बनाएका छन् ।
घर फर्केका लडाकूहरू यतिबेला युद्ध र शिविरका कथा भनिरहेका छन् । ती कथाहरू कतिपय रोमाञ्चक छन् भने कतिपय कहालीलाग्दा ! ती कुनै काल्पनिक कथा भने होइनन् । उनीहरूले जे भनिरहेका छन्, उनीहरूले देखेका र भोगेका कथा हुन् । राजनीति कति बांगोटिंगो हुँदो रहेछ भन्ने कुरा पनि उनीहरूले १० वर्ष युद्ध र ५ वर्ष शिविरमा बसेर देखे र भोगे । उनीहरूले जे भोग र देखे, त्यो आफैंमा गजबको राजनीति हो । रगत बगाएर सुरु भएको युद्ध राजधानीको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रमा अध्यक्ष प्रचण्डको एक हस्ताक्षरले समाप्त भएको पनि उनीहरूले देखे । शिविरमा बस्दा सरकारले भरणपोषणका लागि दिएको करोडौं रकम स्वाहा भएको पनि उनीहरूले देखे । उनीहरूमध्ये केहीले आफूलाई भाग्यमा विश्वास नभए पनि असाध्यै भाग्यमानी भएको बताउँछन् भने कसैले असाध्यै अभागी भएको उल्लेख गर्छन् । जस्तोसुकै अवस्थामा पनि भाग्य चम्किने र भाग्य ध्वस्त हुने रहेछ भन्ने प्रमाण हो यो ।
पूर्वलडाकूहरूको परिचय फरिएको छ- पहिले जनमुक्ति सेना, त्यसपछि माओवादी सेनाका लडाकू र हाल घर र्फकने बेला पूर्वलडाकूमा । कुनै बेला गर्वका साथ 'महान् युद्ध' लडेको भन्दै छाती फुलाउनेहरू यतिबेला मनलाई शान्त पार्न निकै धौ-धौ परेको बताउन थालेका छन् । बिथोलिएको मन अझै शान्त हुन केही समय लाग्नेछ । उनीहरूको टेक्ने धरातल अझै स्थिर हुन सकेको छैन । टेक्ने धरातल राजनीति नै खल्बलिएको बेला बिथोलिएको मनको बैठान सहज हुन सक्दैन ।
प्रकाशित मिति: २०६९ आश्विन २० १०:०६
No comments:
Post a Comment