अबको प्रचण्ड -राजनीति

काठमाडौ, असार १५ -
एकीकृत माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले पार्टी जोगाउन पद छाड्न तयार रहेको पत्र मोहन वैद्य पक्षलाई बुझाएका थिए, तर सफल हुन सकेनन् । अन्ततः माओवादी विभाजन भयो र त्यसको सबभन्दा पीडा र क्षति उनैलाई भएको छ । करिब २३ वर्ष पार्टीको नेतृत्व गरेका दाहालले अध्यक्ष पद त्याग्न तयार हुनु आफंैमा अप्रत्यासित प्रस्ताव थियो । त्यसलाई पनि वैद्यले लत्याइदिए । दाहालसामु अन्य विकल्प रहेन र पार्टी फुट्नबाट जोगाउन सकेनन् ।

दाहालले पार्टी फुट्नबाट जोगाउन नसकेको लेखाजोखा इतिहासमा होला नै, तर उनको राजनीतिले कुन मोड लिन्छ भन्ने प्रश्नचाहिँ अहिल्यै उठेको छ । पार्टी फुट्नुअघि त्यसो हुन नदिन दाहालले निकै नै कसरत गरेका थिए । उपाध्यक्ष एवं प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई विदेश यात्रामा निस्केका थिए भने अर्का उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठ वैद्यसँगका वार्तामा खासै सहभागी भएनन् । पार्टी फुटको सबभन्दा बढी मार आफूलाई पर्ने दाहाललाई थाहा थियो र छ । त्यसकारण पनि सायद अन्तिम समयसम्म उनले कोसिस गरिरहे ।

२०६७ सालको पालुङटार बैठकपछि दाहाल र भट्टराईबीच भएको चर्को अन्तरसंघर्षलाई यतिबेला स्मरण गर्न आवश्यक छ । दाहाल र वैद्य जनविद्रोह र भट्टराई शान्ति र संविधानको कार्यदिशा लिएका कारण त्यो अन्तरसंघर्ष उत्कर्षमा पुगेको थियो । वैद्य पक्षले नेकपा-माओवादी गठन गरी जनविद्रोहको स्पष्ट 'लाइन' लिएपछि दाहाल, भट्टराई र श्रेष्ठको कार्यदिशा शान्ति-संविधान बनेको हो । त्यसबेला भट्टराई दाहाल र वैद्य मिलेर आफूलाई एक्ल्याएमा अलग हुने मनस्थितिमा पुगेका थिए । तर परिस्थिति कसरी बदलियो भने वैद्य पक्षचाहिँ अलग हुने अवस्था आयो । वैद्यको प्रत्यक्ष र भट्टराईको अप्रत्यक्ष निशानामा दाहाल परे ।

२०६२ सालको चुनबाङ बैठकले लिएको शान्ति र संविधानको कार्यदिशा कसको भन्ने विषयमा एमाओवादीमा मतान्तर छ । भट्टराईले घुमाउरो भाषामा चुनबाङ बैठकका कार्यदिशा आफ्नो भएको दाबी गर्ने गरेका छन् । दाहालले त्यसको खण्डन गरिसके पनि फेरि एकपटक त्यो विवाद उठ्नेछ ।

कम्युनिस्ट पार्टीमा जसको विचार उसकै नेतृत्व हुने प्रचलन हुन्छ । हाल एमाओवादीले लिएको शान्ति र संविधानको 'लाइन' आफ्नो रहेको भट्टराईले सार्वजनिक दाबी गरे भने स्वाभाविक रूपमा उनले नेतृत्वको पनि दाबी गर्न सक्छन् । त्यसलाई बाहिरबाट वैद्य पक्षले सघाउने सम्भावनासमेत छ ।

नवगठित नेकपा-माओवादीकी प्रवक्ता पम्फा भुसालले एमाओवादीले लिएको 'लाइन' भट्टराईको भएको र नेतृत्व दाहालको भएकाले विरोधाभास देखिएको बताइन् । 'एमाओवादी बाबुरामजीको राजनीतिक विचारमा हिँडेको छ, नेतृत्व प्रचण्डले गर्नुभएको छ,' उनले कान्तिपुरसँग भनिन्, 'कम्युनिस्ट पार्टीमा जसको विचार उसको नेतृत्व हुन्छ, त्यसकारण बाबुरामजीले पार्टी नेतृत्व नखोज्नु होला भन्न सकिन्न ।'

उनले नेतृत्व र विचारबीच अन्तर परेपछि दुई लाइन संघर्ष स्वतः उत्पन्न हुने उल्लेख गर्दै दाहाल-भट्टराई सम्बन्ध लामो जानेमा आशंका व्यक्त गरिन् । जब भट्टराईले नेतृत्वको दाबी गर्नेछन्, त्यसपछि दाहाल र भट्टराईबीच अन्तरसंघर्ष चर्किने छ । किनभने हालसम्म विचार जसको भए पनि वर्षौंदेखि दाहालले पार्टीको नेतृत्व गर्दै आएका हुन् । मोहन वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाललाई त्यो रणनीतिक सन्तुलन मिलाउन कठिन हुनेछ । केही हदसम्म दाहाल र भट्टराईबीच सन्तुलन मिलाउने काम मोहन वैद्यले गरेका थिए, जुन अवस्था अब रहेन । दाहाल र भट्टराईबीच अलिकति मात्र सन्तुलन बिगि्रयो भने त्यसले ठूलो रूप लिन सक्छ ।

पूर्वमाओवादी नेता एवं क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टीका नेता मणि थापाले वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाल रक्षात्मक अवस्थामा पुगेको विश्लेषण गर्छन् । प्रधानमन्त्री भट्टराईले पार्टी निर्णयविपरीत अभिव्यक्ति दिए पनि दाहालले तत्काल प्रतिक्रिया नदिनुको कारण पनि त्यही हो भन्छन् उनी । दाहालले संविधानसभा पुनःस्थापना हुन सक्ने बताइरहेकै बेला ब्राजिलबाट र्फकने क्रममा प्रधानमन्त्रीले अर्को संविधानसभा चुनाव नहुँदासम्म सरकार नछाड्ने बताए । उनको यो अभिव्यक्ति दाहाललाई मन नपरे पनि आपत्ति जनाएका छैनन् । 'बाबुरामले प्रचण्डलाई तानेर ल्याए पनि यो क्षणिक हो,' थापा भन्छन्, 'प्रचण्ड तानिएजस्तो गरे पनि मौका आउनेबित्तिकै उनले त्यसको कडा प्रतिवाद गर्छन् र त्यसपछि दुवै नेताबीच शक्तिसंघर्ष सुरु हुन्छ ।'

दाहाल र भट्टराईबीच ढिलोचाँडो प्रतिष्ठाको लडाइँ पनि सुरु हुने थापाको बुझाइ छ । 'दुवैको समान स्वार्थ रहँदासम्म मिल्छन्,' उनले भने, 'एउटाको स्वार्थमा अलिकति धक्का आउनेबित्तिकै संघर्ष सुरु हुन्छ ।' तर दाहाल चतुर नेता भएकाले मौका मिल्नासाथ भट्टराईलाई ठेगान लगाउने सामथ्र्य राख्छन् भन्छन् उनी ।

प्रधानमन्त्री भएपछि मध्यमवर्ग र अन्य मुलुकको समर्थन दाहालभन्दा बढी पाएको भन्दै भट्टराई हौसिएका देखिन्छन् । दाहाल पक्षले त्यसलाई रुचाएको छैन । वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाल एक हिसाबले अकर्मण्य अवस्थामा पुगेका हुन् । उनी न भट्टराईसँग दूरी बढाउन सक्छन्, न त भित्रैदेखि मिल्न सक्छन् । तर जानकारहरू भन्छन्- यो अवस्था धेरै लामो समयसम्म रहिरहने छैन, दाहालको स्वभावले पनि त्यो दिँदैन ।


प्रकाशित मिति: २०६९ असार १६ ०८:१६